Sürdürülebilirlik yolculuğunda atılan önemli adımlardan biri de toprağın doğal döngüsüne saygı göstermek ve onu beslemek. Bu yolculukta karşımıza çıkan, doğanın bize sunduğu ve organik atıkların dönüşüme uğradığı toprağın mucizevi besini “kompost”. Kompostun dönüşüm gücünü, sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerini ve dikkat edilmesi gereken noktaları Mimar-Döngüsel Tasarımcı Özgül Öztürk, Hitit Mod okurları için aktarıyor.

“Kompost, iklim değişikliği ile mücadelede güçlü bir araçtır: atıkları azaltır, suyu korur, daha sağlıklı bitki büyümesini destekler ve toprak erozyonlarını önler.”

Kompost nedir? Hem sürdürülebilirlik açısından hem de toprağa faydası yönünden neden önemlidir?

Kompost, yapraklar ve gıda atıkları gibi organik maddelerin toprağı ve bitkileri zenginleştirebilecek değerli bir gübreye dönüştürüldüğü doğal bir süreçtir. Büyüyen her şey eninde sonunda ayrışır; kompostlama basitçe bakteriler, mantarlar ve solucanlar gibi diğer ayrıştırıcı organizmaların işlerini yapmaları için ideal bir ortam sağlayarak süreci hızlandırır. Sonuçta ortaya çıkan ve genellikle verimli bahçe toprağına benzeyen ayrışmış maddeye kompost denir.

Kompost, iklim değişikliği ile mücadelede güçlü bir araçtır: atıkları azaltır, suyu korur, daha sağlıklı bitki büyümesini destekler ve toprak erozyonlarını önler. Günlük hayatımızda ürettiğimiz organik atıkların (yenmeyen veya kullanılmayan yiyecekler) uygun şekilde kompostlanması, kimyasal gübrelere olan bağımlılığı azaltabilir, toprak sağlığını iyileştirerek toprağın verimliliğini geri kazanmasına yardımcı olabilir. Tüm bunlarla birlikte suyun tutulmasını ve besin maddelerinin bitkilere verilmesini iyileştirebilir.

Her atık kompost gübreye dönüşebilir mi? Hangi organik malzemeler kompost haline dönüştürülebilir?

Besin atıkları, yapraklar, dal ve ağaç parçaları, kurumuş yapraklar ve otlar, kâğıt parçaları, ahşap, tüyler, yeşil yapraklı sebzeler, meyveler, çay posaları, yumurta kabukları, kahve telveleri, kuruyemiş kabukları gibi kuru atıklar kompost haline dönüşebilir.

Kaçınılması gereken atıklar arasında ise asit oranı yüksek olan narenciye kabukları, artık et, tavuk, balık, kemikler, kabuklu deniz ürünleri, hastalıklı bitkiler, plastik maddeler, süt ürünleri (kötü kokular üretir ve başka mikroorganizmalara ev sahipliği yapar), atık yağlar, kızartma yağları, metal, kumaş, evcil hayvan atıkları ve hayvan kumu sayılabilir.

“Karbon ve azot miktarının dengeli olması organik atıkların gübreye dönüşmesini sağlayan bakteriler için önem taşır.”

Kaç çeşit kompost yöntemi vardır? Başarılı bir kompostlama süreci için genel olarak hangi adımları izlemeliyiz ve nelere dikkat etmeliyiz?

Sıcak kompost, soğuk kompost, gömerek kompost, solucan kompostu, bokashi kompostu ve kompost çayını sayabiliriz.

Kompostun hazırlanması için doğal malzemelerin çeşitliliği ne kadar fazlaysa, nihai ürünün fiziksel ve kimyasal yönleriyle beslenme açısından kalitesi o kadar iyi olur. Kompost yapımında dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunur. Bunlar; karbon ve azot oranı, nem içeriği, sıcaklık, havalandırma ve oksijen gibi hem hazırlık sürecinde hem de işlemi gerçekleşirken kontrol altında tutulması gereken faktörlerdir. Bu hususlara dikkat etmek kaliteli ve verimli ürünler elde etme noktasında belirleyicidir.

Karbon ve azot miktarının dengeli olması organik atıkların gübreye dönüşmesini sağlayan bakteriler için önem taşır. Dengeyi sağlamak için yeşil ve kahverengi içeriklerin eşit oranlarda kullanılmasına özen göstermek gerekir. Karışımın nem oranını dengede tutmak ise taze gıda artığı ve bahçe atıkları kullanarak mümkün olur.

Yeşil Malzemeler

Yeşil malzeme azot bakımından yüksektir. Meyve-sebze artıkları ve çekirdekleri, kahve telvesi, çay posası, kabuklar, yenmemiş artıklar ve yumurta kabukları gibi mutfak atıklarını içerir. Yağlı veya et olmayan herhangi bir mutfak atığı kompostlanabilir. Çim kırpıntıları, taze bitkilerden budama atıkları, yapraklar, yabani otlar ve ahır hayvanlarından elde edilen gübre gibi atıklar da yeşil malzemeler olarak kabul edilir.

Kahverengi Malzemeler

Kahverengi malzeme karbon bakımından yüksektir. Kâğıt, gazete, karton, mısır sapları, saman, odun talaşı, düşen yapraklar, küçük dallar ve rendelenmiş ağaç dalları bu kategoriye girer. Azotun karbona oranı ideal olarak kompost yığınında 50/50 olmalıdır. Bu nedenle eklenen her kahverengi malzeme parçası yeşil malzeme ile dengelenmelidir.

Su ve Oksijen

Kompost sisteminizde doğru su ve oksijen dengesini sağlamak önemlidir. Bu sistem, yiyecek artıkları ve bahçe atıklarını besin açısından zengin komposta dönüştüren yararlı mikropların oluşturduğu bir ekosistemi destekler. Bu mikroplar işlerini yapmak için oksijene ihtiyaç duyar.

Evde ya da bahçede kompost nasıl yapılır? Yeni başlayanlar için önerebileceğiniz kompost tarifleri var mı?

Evde kompost yapımı için yeşil ve kahverengi atıkları dengeli bir şekilde kullanarak karışım hazırlamak ve büyük bir kovaya sahip olmak yeterli. Bu noktada bu işlem için özel tasarlanan kovalar tercih edilebileceği gibi evde de bir düzenek hazırlanabilir. Kovanızı kendiniz hazırlamak isterseniz, içerisine sinek ve böceklerin girmesini önlemek için tel germek faydalı olacaktır.

Bir diğer önemli husus da nem ve hava dengesini sağlamaktır. Bunun için karışımı sıklıkla havalandırmak gerekir. Hızlı kompost yapımı için, kova içerisindeki karışıma yeni kesilmiş ot, çimen ve yaprak gibi bahçe atıkları ilave edilebilir. Bu sayede çürüme işlemi hızlanacaktır.

Kompost gübre yapımı için tercih edebileceğiniz iki farklı yöntem olan sıcak ve soğuk kompost; hacim, süre ve verim olarak değişkenlik gösterebilir. Bu noktada sisteminizi kurduğunuz alana ve gübre ihtiyacınızı göz önünde bulundurarak karar vermeniz yerinde olacaktır.

Malzemeleri bütün olarak değil de küçük parçalara ayırmalı ve oksijeni yığın boyunca eşit şekilde dağıtmak için kompostu düzenli olarak çevirmelisiniz. Kompostu canlandırmak önemlidir. Kompost yığınına besin artığı koyulduysa kompost yeteri kadar ıslak olacaktır; değilse de biraz su eklenebilir. İşlemi, kompost yığının bulunduğu sistemin hava alabileceği şekilde yapmaya dikkat etmek gerekir. Daha büyük bahçe operasyonları için kompostu bir açık hava çöp kutusunda yapmayı deneyebilirsiniz.

Kompostun kullanıma hazır olduğunu nasıl anlarız?

Kompost, çürüyen sebzelerden ziyade zengin, koyu renk toprak gibi göründüğünde ve koktuğunda hazırdır. Başka bir deyişle, koyu kahverengi renkte olmalı, ufalanmalı ve toprak gibi kokmalıdır.

Bahçesi olmayan ya da evinde bitki yetiştirmeyenler kompostu nasıl değerlendirebilir?

Bahçesi olan ya da evinde bitki yetiştirenlere hediye edebilir. Komşularla beraber en yakın park veya bahçede bir topluluk bahçesi yaratarak orada kullanabilir.

Bir cm kalınlığındaki bir toprağın oluşumu için uzun yıllar bir sürenin geçmesi gerekiyor. Bu açıdan konuya baktığımızda toplumda kompost kullanımının yaygınlaşmasına yönelik neler tavsiye edersiniz?

Pazar yerleri, restoranlar, oteller, marketler, iş yeri ve okul yemekhaneleri gibi organik atıkların çok fazla çıktısı olan yerlerde ortak kompost toplama merkezlerinin kurulması, çalışmaya başlaması, halka tanıtım, eğitim ve teşvik önemlidir. Çıkacak nihai ürünler temiz gıda üretimi kullanımında değerlendirilebilir ve tekrar gıda atıklarının kompost sürecine dâhil olmasıyla döngüsellik kurgulanabilir.